Thomas More, Ουτοπία

το κείμενο που ακολουθεί είναι η κατακλείδα της Ουτοπίας του Thomas More 

(εκδόσεις ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ). 

Θα επανέλθω και με άλλα αποσπάσματα...

(...)Σας περιέγραψα με όση λεπτομέρεια μπορούσα την κοινοπολιτεία της Ουτοπίας, τη συγκρότησή της, που πιστεύω, όχι μόνο ότι είναι η καλύτερη στον κόσμο, αλλά αληθινά ότι είναι η μόνη κοινοπολιτεία που αξίζει αυτόν τον τίτλο. Σε όλες τις άλλες χώρες είναι προφανές ότι, ενώ οι άνθρωποι μιλούν για κοινοπολιτεία, ο κάθε άνθρωπος αναζητά το δικό του συμφέρον. Αλλά εκεί όπου κανείς δεν έχει ιδιοκτησία, όλοι οι άνθρωποι εργάζονται με ζήλο για το κοινό καλό. Πραγματικά δεν είναι τυχαίο που αλλού οι άνθρωποι λειτουργούν διαφορετικά, γιατί ξέρουν ότι αν δεν μεριμνήσουν για τον εαυτό τους, όσο πλούσια κι αν είναι η πολιτεία, θα πεθάνουν της πείνας. Έτσι βιώνει καθένας την αναγκαιότητα να κοιτάξει το προσωπικό του καλό αντί για το δημόσιο συμφέρον. Στην Ουτοπία, όμως, όπου κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε όλα, όλοι ξέρουν ότι, αν προνοήσουν να διατηρήσουν τις δημόσιες αποθήκες γεμάτες, από κανέναν ιδιώτη δεν θα λείψει τίποτα. Γιατί ανάμεσα τους δεν υπάρχει άνιση κατανομή και κανείς δεν είναι φτωχός, κανείς δεν είναι σε ανάγκη·  και ενώ κανείς δεν έχει τίποτα, όλοι έχουν τα πάντα· γιατί, τι μπορεί να  κάνει έναν άνθρωπο πιο πλούσιο από το να ζει μια γαλήνια και ευτυχισμένη ζωή, ελεύθερος από τα άγχη. Χωρίς να φοβάται ότι τα παιδιά του θα δυστυχήσουν, ούτε να σκέφτεται το πώς θα μεγαλώσει τις κόρες του. Να νιώθει ασφαλής για εκείνον, για τη γυναίκα του, για τα παιδιά του και τα εγγόνια του και για όσες γενιές μπορεί να σκεφτεί. Γιατί σε αυτούς δεν υπάρχει λιγότερη φροντίδα για εκείνους που κάποτε εργάζονταν, αλλά τώρα δεν μπορούν να το κάνουν. Θα ήθελα να ακούσω κάποιον να συγκρίνει τη δικαιοσύνη που υπάρχει ανάμεσά τους, με αυτή των άλλων εθνών, όπου, αν μου επιτρέπετε, δεν βλέπω τίποτα που να μοιάζει με ισότητα ή δικαιοσύνη. Γιατί, ποια δικαιοσύνη υπάρχει σε έναν κόσμο που ο αριστοκράτης, ο χρυσοχόος, ο τραπεζίτης ή όποιος άλλος δεν κάνει απολύτως τίποτα ή, στην καλύτερη περίπτωση, ασχολείται με κάτι που δεν αφορά το δημόσιο συμφέρον πρέπει να ζει στην απόλυτη χλιδή και πολυτέλεια, με κάτι που έχει αποκτήσει με τόσο ποταπό τρόπο. Και ένας μέσος άνθρωπος, ένας μαραγκός, ένας σιδεράς, ένας αγρότης που δουλεύει σκληρά και παλεύει και κάνει πράγματα τόσο αναγκαία για την πολιτεία –που αν δεν τις έκαναν θα κατέρρεε σε ένα χρόνο – να ζει τόσο φτωχά και τόσο εξαθλιωμένα που δεν θα τον ζήλευαν ούτε τα ζώα. Γιατί τα ζώα δεν δουλεύουν τόσο πολύ και τρέφονται καλύτερα και δεν έχουν άγχος για το αύριο, ενώ αυτοί οι άνθρωποι κουβαλούν το βάρος της αδιάκοπης κακοπληρωμένης εργασίας τους, αφού αυτό που κερδίζουν το δαπανούν αμέσως και είναι αδύνατον να έχουν πρόνοια στα γηρατειά τους.

Δεν είναι μια τέτοια πολιτεία άδικη και αχάριστη που σκορπάει τις χάρες της στους αριστοκράτες ή στους άλλους αργόσχολους που ζουν είτε μέσα στην κολακεία ή στις κενές απολαύσεις και που, από την άλλη, αδιαφορεί γι’ αυτούς που δεν έχουν πολλά, όπως είναι οι αγρότες, οι ανθρακωρύχοι, και οι εργάτες που χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσαν να συντηρηθούν; Αλλά, αφού το κράτος τους λήστεψε το πλεονέκτημα των υπηρεσιών τους και αφού τους γονάτισαν τα γηρατειά, οι αρρώστιες και οι ανάγκες, όλος ο αγώνας τους και η δουλειά τους ξεχνιέται, όλη η ανταμοιβή τους είναι να πεθάνουν μέσα στη μεγάλη δυστυχία του. Οι πλουσιότεροι πάντα ψάχνουν να βρουν τρόπους για να μειώσουν τις αμοιβές της εργασίας, όχι μόνο με τις απάτες τους, αλλά και με τους νόμους που φτιάχνουν προς αυτή την κατεύθυνση έτσι που, ενώ είναι από μόνο του πολύ άδικο να δίνεις τόσο χαμηλές αμοιβές σε εκείνους που το αξίζουν, διανθίζουν την αδικία με  την νομιμοποίηση που παρέχει ένας θεσμός.

Συνεπώς, πρέπει να πω, ενώ εκλιπαρώ για έλεος, ότι δεν χρειάζομαι άλλα στοιχεία για να διατυπώσω την συνωμοσία των πλουσίων σε όλες τις κυβερνήσεις, που με το πρόσχημα της διαχείρισης του Δημοσίου, επιδιώκουν μόνο το δικό τους συμφέρον. Σκαρφίζονται όλους τους τρόπους που μπορούν πρώτα για να διατηρήσουν χωρίς κίνδυνο αυτά που έχουν και δεύτερον να βάλουν το φτωχό να δουλεύει για εκείνους με όσο λιγότερα γίνεται, και μάλιστα να τον καταπιέζουν όσο περισσότερο μπορούν·  αν τα καταφέρουν τότε με τη μόστρα της πολιτείας που υποτίθεται ενδιαφέρεται για το καλό όλων, περνάνε νόμους. Παρόλα αυτά, αυτοί οι επαίσχυντοι άνθρωποι, αφού μοιράσουν μεταξύ τους ό,τι θα μπορούσε να έχει περισσέψει, είναι ακόμη μακριά από την ευτυχία που νιώθουν οι Ουτοπιανοί, που έχοντας εξαλείψει την επιθυμία και την χρησιμότητα για το χρήμα, έχουν απαλλαγεί και από το άγχος και τη δυστυχία που το χρήμα φέρνει. Γιατί ποιος δεν βλέπει τις απάτες, τις κλοπές, τις ληστείες, τους καυγάδες, τις εξεγέρσεις, τις φιλονικίες, τους φόνους, που μόνο τιμωρούνται και δεν αποτρέπονται από την αυστηρότητα του νόμου, και που θα εξαλείφονταν αν το χρήμα δεν ήταν το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο. Την ίδια στιγμή θα εξαφανίζονταν οι έγνοιες, η αγωνία, οι φόβοι όλου του κόσμου, ακόμα και η ίδια η φτώχεια, για την οποία τα χρήματα είναι σημαντικά, θα εξαλειφόταν και αυτή.  Για την κατανόησή σας δίνω ένα παράδειγμα:

 Σκεφτείτε οποιαδήποτε χρονιά που η σοδειά δεν ήταν καλή και χιλιάδες πέθαναν από την πείνα. Αν την ίδια χρονιά κάναμε μια έρευνα στις αποθήκες των πλουσίων, θα τις βρίσκαμε γεμάτες με καλαμπόκι, θα βρίσκαμε ότι αν το μαζεύαμε και το μοιράζαμε όλο, θα ήταν αρκετό για να του σώσουμε από τη δυστυχία. Τόσο απλό είναι να παρέχουμε τα αναγκαία για τη ζωή, αν αυτό το ευλογημένο πράγμα που λέγεται χρήμα που υποτίθεται ότι εφευρέθηκε για να ανακουφίζει, δεν ήταν το μόνο πράγμα που μας εμποδίζει από την ανακούφιση.

Δεν αμφιβάλλω ότι οι  πλούσιοι τα γνωρίζουν όλα αυτά και ότι ευτυχία είναι να μην έχεις ανάγκη τα απαραίτητα ενώ να έχεις αφθονία σε άχρηστα. Δεν αμφιβάλλω ότι αν όλοι κατανοούσαν το συμφέρον ου ανθρώπου, το οποίο διατυπώνεται στις εντολές του Χριστού, που με την άπειρη σοφία Του γνώριζε  το σωστό και το αποκάλυψε, θα οδηγούμασταν στο σύστημα της Ουτοπίας, αν δεν υπήρχε η υπερηφάνεια, η μάστιγα της ανθρώπινης φυλής και η πηγή τόσης δυστυχίας. Γιατί αυτό το κουσούρι δεν μετρά την ανθρώπινη ευτυχία με τις ανέσεις, αλλά με τη δυστυχία των άλλων·  και δεν θα ικανοποιόταν, σαν να είναι θεότητα, αν δεν έμενε κανείς, που να μην ήταν δυστυχισμένος.  Η περηφάνεια πιστεύει ότι η δική της ευτυχία είναι καλύτερη σε σύγκριση με τη δυστυχία των άλλων, θεωρεί ότι οι άλλοι καταλαβαίνουν καλύτερα τη φτώχεια τους, όταν εκείνη επιδεικνύει τα πλούτη της. Αυτό είναι το καταραμένο ερπετό που σέρνεται στα στήθη των βροτών και κυριαρχεί σε αυτούς.  Γι’ αυτό χαίρομαι για την Ουτοπία που έχει ένα κοινωνικό σύστημα, που μακάρι όλος ο κόσμος να ήταν τόσο σοφός, ώστε να το μιμηθεί. Γιατί έχουν καταστρώσει ένα τέτοιο σχέδιο πολιτικής, που όσο οι άνθρωποι ζουν ευτυχισμένοι, κάτω από τη σκέπη του, τόσο θα κρατήσει αιώνια. Γιατί ξερίζωσαν από το μυαλό των ανθρώπων το σπόρο, τόσο της φιλοδοξίας, όσο και της διαμάχης που έχουν καταστρέψει τόσες πολιτείες που ήταν φαινομενικά ασφαλείς.  Αλλά, όσο ζουν σε ειρήνη και κυβερνώνται από αυτούς τους καλούς νόμους, η ζήλεια των γειτονικών χωρών δεν θα τους επηρεάσει και οι βασιλιάδες τους θα προσπαθούν μάταια να τους κατακτήσουν.