η λαχτάρα του Ανδρόγυνου: δυο εκδοχές

Πρόκειται για ένα τραγούδι από τη Μικρά Ασία.

Το θέμα  τυπικό στη λαϊκή παράδοση (και όχι μόνο): η αποπλάνηση, η γητεία, η αρχέγονη ερωτική διεκδίκηση - σε κάθε εποχή με διαφορετικά σύμβολα και  σκηνοθεσία. Η σκηνοθεσία εδώ απλή: το νέο κορίτσι, ο άντρας κι ανάμεσά τους ένα παράθυρο. Λαογραφικά και κοινωνιολογικά ερμηνεύεται αυτή η εμμονή του λαϊκού ποιητή να καλεί το κλειστό παράθυρο ν'  ανοίξει ή την αγαπημένη μορφή να βγει έξω για να τη δει: η νεαρή κοπέλα είναι μέσα στο σπίτι και εκεί θα παραμείνει μέχρι το γάμο της, "κρυμμένη" ως μυστικιστικό δώρο. Η συμβολική τουπαραθύρου όντως εμπεριέχει μια τέτοια μυστικιστική αίγλη, είτε με την απόκρυψη, είτε με την αποκάλυψη της ομορφιάς και την εκπλήρωση του πόθου. Κι αυτό ας το συσχετίσουμε με το δισυπόστατο της ανθρώπινης οντότητας, το κατά Γιουγκ animus-anima.

Εν πάση περιπτώσει στο συγκεκριμένο ποίημα θα ήθελα να επισημάνω δυο - τρία πραγματάκια που νομίζω πως ξεκλειδώνουν λίγο το "παράθυρό" του. Το πρώτο είναι ότι πρόκειται για έναν διάλογο, λιτό και ιδιαίτερα αφαιρετικό, επαναλαμβανόμενο στο ίδιο μοτίβο, όπως συμβαίνει πάντα στη λαϊκή ποίηση, διάλογος που σε πρώτη ματιά φαίνεται ατελέσφορος και στατικός: ο άντρας καλεί την κοπέλα να βγει στο παράθυρο, ώστε να δει α) τα μαλλιά της, β) τα φρύδια της και γ) τα μάτια της (την στροφή με τα μάτια τη βρήκα μόνο στην καταγραφή του Σίμωνα Καρά). 

Το δεύτερο είναι ότι η κοπέλα συναγωνίζεται τον επίδοξο εραστή σε παρρησία και τόλμη. Στην κάθε ερώτηση απαντά πανομοιότυπα, με ερώτηση ρητορική κι αυτό καθιστά την απάντησή της ιδιαίτερα κρυπτογραφημένη. Στην απάντηση - ερώτησή συνυπάρχουν ταυτόχρονα η έλξη και η άπωση, η άρνηση και η κατάφαση,  δεν προσφέρεται αμαχητί ως Ιουλιέτα στον Ρωμαίο της, αλλά παίζει με μαεστρία το ερωτικό κρυφτό. 

Πώς προκύπτει ότι η anima ενδίδει σταδιακά, αλλά κατά τρόπο κατακτητικό;  

Η έκκληση είναι "να δει¨" ο ερωτευμένος μέσα από το παράθυρο το κρυμμένο πρόσωπο. Κάθε φορά καλεί την αγαπημένη να φανερώσει όλο και πιο πολύτιμα μυστικά του προσώπου. Από τα μαλλιά και τα φρύδια αναζητά τη θέαση των ματιών που σηματοδοτούν και την ολοκλήρωση της ερωτικής παράδοσης. Η κοπέλα - anima προφανώς ανταποκρίνεται στο σταδιακό αίτημα, αλλα΄όχι παθητικά: αντεπιτίθεται ερωτικά, υποδαυλίζοντας την ερωτική λαχτάρα και  υπογραμμίζοντας τις ιδιαίτερες ποιότητες της ομορφιάς της και την αυτάρκειά της: με χρήση μεταφοράς τα μαλλιά γίνονται "μετάξι της Προύσας" (αναφορά στην αίσθηση της αφής, εκτός από αυτή της όρασης), τα φρύδια "σπαθιά ξεγυμνωμένα" (ιδιαίτερης ποιητικής τόλμης μεταφορά που σχετίζεται με τη συνολική διέγερση του θυμικού και των αισθήσεων, ακόμα και του φόβου, και υποδηλώνει την κρυμμένη αρρενοθήλεια ύπαρξη) και τα μάτια "αρτακιανές ελίτσες (μεταφορά που παραπέμπει πλέον στη γεύση, στο στόμα δηλαδή και, άρα,  δολίως στο φιλί). Η ομορφιά της anima είναι ένα σύμπαν αισθήσεων και αισθημάτων και το προσφέρει κρυπτόμενο στο animus. 

Σκοπός και τελούμενο: η ευωχία της Ένωσης του Ανδρόγυνου.

Χάρμα ώτων και οφθαλμών: η επίτευξη του μέτρου, η ισορροπία των αναλογιών και η γεωμετρία του λαϊκού λόγου, που απετέλεσε για αιώνες  δημιουργικό άξονα του Ελληνισμού.

=============

===========================

KΥΡΑ Μ’ ΚΙ ΑΡΧΟΝΤΟΠΟΥΛΑ

Κυρά μ' κι αρχοντόπουλα μ',

συ είσ' αρχόντισσα.

'Έβγα στο παραθύρι

τα μαλλάκια σου να διώ,

να διώ γιατί θα τρελαθώ.

-Τί θες απ' τα μαλλάκια μ',

βρε διαβολ'γιέ

της Προύσας το μετάξι

δεν είδες, διαβολ'γιέ ;

-Μα δεν είδα, κυρά μ' ποτέ.

-Κυρά μ' κι αρχοντόπουλα μ',

συ είσ' αρχόντισσα.

'Έβγα στο παραθύρι

τα φρυδάκια σου να διώ,

γιατί γιατί θα τρελαθώ

-Τί θες απ' τα φρυδάκια μ',

βρε μαργιολογιέ,

σπαθιά ξεγυμνωμένα

δεν είδες διαβολ'γιέ;

-Μα δεν είδα, κυρά μ' ποτέ.

-Κυρά μ' κι αρχοντόπουλα μ',

συ είσ' αρχόντισσα.

'Έβγα στο παραθύρι

τα ματάκια σου να διώ,

γιατί γιατί θα τρελαθώ

-Τί θες απ' τα ματάκια μ',

βρε μαργιολογιέ,

αρτακιανές ελίτσες

δεν είδες διαβολ'γιέ;

-Μα δεν είδα, κυρά μ' ποτέ.

΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄΄

Να κι ένα λαϊκό γερμανικό ποιήμα, μελοποιημένο από τον Μπραμς με  

ενδιαφέρουσες αντιστοιχίες. Το μεταφράζω αυτοσχέδια:

“Vergebliches Standchen”: μάταιη καντάδα

Εκείνος:

Καλησπέρα, θησαυρέ μου,

μικρούλα μου, καλησπέρα!

Σ’ αγαπώ κι ήρθα κοντά σου,

άνοιξέ μου για να μπω!

Εκείνη:

Ειν’ η πόρτα κλειδωμένη

δε σ’  αφήνω για να μπεις.

η μαμά μου μ’  ορμηνεύει

αν σ’  αφήσω για να μπεις

τότε θα ‘μαι πια χαμένη

Εκείνος:

Κάνει κρύο κι είναι νύχτα

κι ο αέρας παγερός

θα παγώσει η καρδιά μου

η αγάπη μου θα σβήσει

άνοιξε όσο είναι καιρός!        

Εκείνη:

Η αγάπη σου ας σβήσει,

άφησέ τη κι ας σβηστεί!

Τώρα εσύ να πας στο σπίτι

να ησυχάσεις απ’  τα βάρη!

Καληνύχτα, παλικάρι!

Καλή ακρόαση!

jiagogina