ΑΠΟ ΣΤΗΘΟΥΣ

αφιερωμένο στους Δασκάλους μου

Είχα την τύχη στα γυμνασιακά μου χρόνια να συναντηθώ με εξαιρετικές προσωπικότητες της εκπαίδευσης και του πολιτισμού.  Λέω "να συναντηθώ" γιατί  η επικοινωνία δασκάλου - μαθητή είναι μια "συνάντηση", μια ενεργή και ανανεούμενη συνάντηση που υπερβαίνει το χρόνο μιας διδακτικής ώρας, αλλά και το χρόνο μιας εξαετούς εκπαίδευσης. Αγκαλιάζει όλο το φάσμα της εν παιδεία ζωής. Είχα λοιπόν την τύχη αυτή, και μάλιστα σε καιρό δικτατορίας.

Η ευγένεια των δασκάλων μου, μπορώ να πω μου καθόρισε τη ζωή.  Μεγαλώνοντας, όχι μόνο δεν απομακρύνθηκα από αυτούς, αλλά ασυνείδητα, αντανακλαστικά πολλές φορές, ανασύρω από τη μνήμη μου, και αυτό είναι ένα πράγμα που απ'  ό, τι φαίνεται θα εξακολουθώ μέχρι να πεθάνω να το κάνω, άλλοτε συμπεριφορές τους, άλλοτε  λεγόμενά τους, φράσεις που χαράχτηκαν στο μυαλό μου, άλλοτε τον τρόπο που προσέγγιζαν τη μάθηση, και, κάθε φορά που καλούμαι να προσεγγίσω έναν μαθητή ή μία τάξη, ή ένα ποίημα ή ένα πεζογράφημα, πατάω σε αυτούς για να πορευτώ. Είναι το χώμα μου. Κι ακόμα κι αν κάποιους τους αποκαθήλωσα ή τους απομυθοποίησα μεγαλώνοντας, δεν έπαψα ποτέ να νιώθω το πρώτο ανατρίχιασμα που μου προκάλεσε η  επαφή μαζί τους. 

Η παιδεία είναι ένα περιβόλι, μεγάλο, αχανές. Ποτέ κανείς δεν το βάδισε μέχρι τέλους, κι ακόμα κι όσοι φτάσαν στην άκρη του, εκεί είδαν μια πόρτα που οδηγεί σε κάποιο άλλο κήπο. Μπήκαν και χάθηκαν και κανείς δεν ξέρει γι'  αυτούς. Γνώση είναι η χαρτογράφηση του κήπου, στον βαθμό που ξέρουμε κάτι γι'  αυτόν. Γνώση είναι κι η κηπουρική γιατί, κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, μαθαίνουμε και να καλλιεργούμε τον κήπο κι αυτή είναι η συνεισφορά μας στην ύπαρξή του. Δεν είμαστε απλοί τουρίστες, που κόβουνε τις γαρδένιες για να καταναλώσουν άρωμα. Είμαστε ζωντανά μέρη, μέλη του κήπου, ζούμε μ΄ αυτόν και ζει με μας. Χωρίς εμάς θα πεθάνει, χωρίς αυτόν θα ξεραθούμε.

Η παιδεία είναι μια παιδιά. Και η περιδιάβαση στο σύμπαν της έχει όλα τα χαρακτηριστικά του παιχνιδιού, μαζί και κανόνες, βέβαια, και σύστημα και πειθαρχία. Αλλά είναι παιδιά. Έχει δηλαδή χαρά, όπως όλα τα παιχνίδια. Όπως το μάτι του παιδιού σπιθίζει από τη χαρά του παιχνιδιού,  έτσι και του δασκάλου. Εκεί συναντιώνται οι δυο τους: στη χαρά του παιχνιδιού, κι αυτή είναι μια συνέργεια, για να μην πω συνενοχή και παρεξηγηθώ. 

Όταν αυτή η προϋπόθεση της χαράς δεν υπάρχει, η σχέση μάθησης καταλύεται. Το ξέρουμε όλοι πια αυτό, ότι το ταξίδι στην παιδεία δεν είναι μόνο ένα ταξίδι γνωστικό, είναι κυρίως ταξίδι ΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΌ. Στα αισθήματα αναπτύσσεται η νόηση. Στο αίσθημα βιώνεται η γνώση και γίνεται "κτήμα",  που λένε. Χωρίς αίσθημα η γνώση είναι ένα ντόμινο από στείρες αιτιοκρατίες, που πρέπει να τις αποστηθίσει ο μαθητής μία προς μία  και να τις στηρίξει προσεκτικά,  μην πέσει το ντόμινο στο κεφάλι του.

Αυτό το καταστροφικό ντόμινο υπηρετεί η εκπαίδευση χρόνια τώρα, κι οι λειτουργοί της και οι μαθητές της και οι αποφοιτήσαντες που γίνονται με τη σειρά τους μέλη της κοινωνίας και τα παιδιά των αποφοιτησάντων κ.ο.κ. Μεγάλωσε ο κόσμος, πλήθυναν οι γνώσεις, μεγάλωσε κι ο χρόνος και δεν παίζει πια πεσσούς, και πασχίζει το εκπαιδευτικό σύστημα να τα χωρέσει όλα τα γνωστικά δεδομένα σε δώδεκα χρονάκια. Κι επειδή κανέναν δεν τον ενδιαφέρει ο κήπος καθ'  εαυτός και το βιωμένο ταξίδι, αλλά μόνο η "πληροφορία" σχετικά με τον κήπο,  που έχει υποκαταστήσει την πραγματική γνώση, στα σχολεία διδάσκεται ο κήπος επί χάρτου και δίνεται όλη η χαρτογράφησή του. Κανείς ποτέ δεν τον επισκέπτεται. Ο δάσκαλος μοιράζει μηχανικά φωτοτυπίες που περιγράφουν τις ιδιότητες των ευγενών ανθέων και τις υπέροχες διαδρομές, οι μαθητές τις αποστηθίζουν - έχοντας προκαταβολικά σιχαθεί και τα άνθη και το άρωμά τους - και κάνουν, στην καλύτερη περίπτωση,  μια virtual βόλτα μέσω  power point  με υπόκρουση μουσικής εστιατορίου στα θαυμαστά του κήπου μυστικά. "Ουάου", λένε και αυτό ήταν, έχουν καταγράψει την πληροφορία.

Στη σύγχρονη εκπαίδευση έχει αχρηστευτεί το βασικό εργαλείο της εκπαιδευτικής λειτουργίας που είναι η προφορικότητα. Σχέση από στόμα σε αυτί,  πρόσωπο με πρόσωπο. Τόσο ο μαθητής όσο και ο δάσκαλος προσβλέπουν κάπου. Εκεί είναι το σημείο όπου συναντώνται. Τι ακριβώς απεικονίζει αυτό το "κάπου" δεν είναι εύκολο κανείς να πει, επειδή πρόκειται για τόπο του βιώματος. Αν αυτό το σημείο όπου προσβλέπουν δάσκαλος και μαθητής καταλυθεί, τότε η μυητική  εκπαιδευτική σχέση προς τη γνώση 

καταστρέφεται. Η γνώση καταδικάζεται να γίνει πληροφορία κι ο αποδέκτης της διαχειριστής της πληροφορίας, άνθρωπος πλάτους ίσως, ουδέποτε όμως άνθρωπος βάθους.

Επιστροφή λοιπόν, κόντρα στις εκπαιδευτικές αναγγελίες και τη δυσανάγνωστη  εκσυγχρονιστική γλωσσική μανιέρα, σε μια παιδεία "από στήθους",  που να σέβεται και να εμπνέεται από το αίσθημα. Επιστροφή στην αποστήθιση που προσβλέπει στη -βιωματική- καλλιέργεια του λόγου, δηλαδή στην προφορικότητα, και δεν έχει καμία σχέση με την  παπαγαλία. 

Πρακτικά αυτό, όπως μπορεί κανείς να αντιληφθεί, έχει πάρα πολλές εφαρμογές. Θα προτείνω κάποιες σε άλλο σημείωμα.

jiagogina