Διάβαζα το εξαιρετικό βιβλίο του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου - Βενετά "Ο Κήπος της Αμαλίας", εκδόσεις Ίκαρος, σε έκδοση του 2008, νομίζω. Η ανάγνωσή μου δεν ήταν χωρίς λόγο. Συνέτρεξε σοβαρός συγγραφικός δόλος.
Εν πάση περιπτώσει, η ανάγνωση του βιβλίου με ανάγκασε σε μια μικρή έρευνα στα καθέκαστα εκείνης της ιστορικής περιόδου κατά την οποία χτιζόταν ο κήπος, Χρειάστηκαν δεκατρία χρόνια (από το 1837, οπότε άρχισε να φυτεύεται στη νότια πλευρά ο πρώτος οπωρώνας, μέχρι το 1850, έτος κατά το οποίο τεκμηριώνεται, βάσει σχεδίων χρονολογημένων, ο οριστικός σχεδιασμός) για να πάρει ο κήπος την σχεδιαστική-αρχιτεκτονική του μορφή, η οποία δεν διαφέρει πολύ από τη μορφή που έχει σήμερα. Αυτή είναι και η ιδιαιτερότητα του κήπου: πρώτα φυτεύτηκε και στο τέλος σχεδιάστηκε ή ακριβέστερα σχεδιαζόταν καθ' οδόν, καθ' όλη τη διάρκεια της φύτευσής του και της συνεχούς του επέκτασης, γιατί μέσα στα χρόνια αγοραζόντουσαν νέα κομμάτια γης. Το όνειρο της Αμαλίας βέβαια, ο κήπος της να περιλάβει όλο το χώρο του νυν Ζαππείου, μέχρι και τους στύλους του Ολυμπίου Διός και την Πύλη, δεν πραγματοποιήθηκε. Την πρόλαβε η έξωση. Ωστόσο, μέχρι το '62, δεν έπαψε να φυτεύει και να εμπλουτίζει τον κήπο.
Βέβαια, επί χάρτου κηπουργική μελέτη δεν γίνεται. Κι έτσι Αύγουστο μήνα άρχισα τις απογευματινές μου βόλτες στους δρομίσκους και στα πάσης φύσεως 'αξιοθέατά' του κήπου.
Δεν κομίζω γλαύκας εις Αθήνας, όταν λέω ότι ο Κήπος της Αμαλίας είναι ένα σπάνιο πάντρεμα, αρχιτεκτονικό και βοτανικό. Το έχουν πει άλλοι ειδικοί - μεταξύ αυτών και ο Α. Παπαγεωργίου - Βενετάς - και δεν σκοπεύω να κάνω τον ειδήμονα περί αυτού. Να μιλήσω για την απόλαυσή μου, περπατώντας τα μυστικοπαθή του μονοπάτια, μόνον θέλω.
Με τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου ξεκίνησα τις βόλτες μου. Ως παιδί σπάνια τον επισκεπτόμουν, στην ουσία δεν τον ήξερα μέχρι τώρα. Ήξερα βέβαια τη λιμνούλα με τις πάπιες και τους κύκνους και τα χρυσόψαρα, τα παγόνια κι αυτά τα καημένα τα ζώα στα κλουβιά, ήξερα και τον κλωβό με τα πουλιά, αλλά αυτά δεν είναι ο Κήπος, είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι του.
Μια βόλτα στον κήπο είναι ένα μικρό, καθόλου όμως ευκαταφρόνητο, ταξίδι. Τα ελικοειδή δρομάκια υποβάλλουν μια ιδιαίτερη ψυχική κατάσταση στον περιπατητή. Δίνουν την υπόνοια ενός μικρού λαβυρίνθου, έτσι καθώς καμπυλώνουν και κρύβουν τον εαυτό τους πίσω από φυλλώματα και αρώματα. Το ταξίδι αυτό είναι ταξίδι αισθηματικό και ψυχικό μαζί. Καθώς σε κυκλώνουν κορμοί, θρόοι, μυρωδιές, τιτιβίσματα, τζίτζικες, καθώς η βουή των λεωφόρων αποκτά μια αμελητέα υπόσταση, όσο προχωράς μέσα στην καρδιά του κήπου, όλες σου οι αισθήσεις επηρεάζονται ανεπαίσθητα αλλά καθοριστικά. Η αφή, η όσφρηση, η όραση, η γεύση, αποκτούν μια λεπταίσθητη υπόσταση και συνεργάζονται σαν ένα, καθώς η ατμόσφαιρα αλλάζει δυναμική, ο ορυμαγδός της πόλης σωπαίνει και οι ήχοι βρίσκουν τη φυσική τους δόνηση. Ο νους ησυχάζει κι αυτός από το βουητό και πλέει στις εικόνες του, ενώ η καρδιά και το περπάτημα κρατούν την φυσική ύπαρξη σε ρυθμό, αφήνοντας χώρο στα αισθήματα για λογισμό. Ο κήπος αυτός είναι ένας κήπος εσωστρεφής, χώρος περισυλλογής και ρέμβης, χωρίς να στερείται γενναιοδωρίας. Αντιθέτως. Με αριστοκρατική χάρη αυτοπροσφέρεται, αλλά πάντα κρυπτόμενος, όπως κάνει η ίδια η φύση (κατά πως λέει κι ο αγαπημένος Σκοτεινός). Κι αυτό είναι το μεγάλο σχεδιαστικό και κηπουρικό επίτευγμα: η Αμαλία κι οι κηποτέχνες της 'σχεδίασαν' φύση, δημιούργησαν περιβάλλον - με την έννοια όχι μόνον ότι φυτεύτηκε ένας ξερότοπος, κατεστραμμένος από τον πόλεμο, 'το Εξώχωρο' το ονομαζόμενο, αλλά και ότι η φύτευση ακολούθησε την τολμηρή σύλληψη να συνυπάρχουν τα αυτοφυή με τα τροπικά φυτά, τα ταπεινά με τα σπάνια, τα ψηλά με τα χαμηλά.
Συνεχείς εκπλήξεις έχει κανείς σ' αυτό το ταξίδι. Τα κιόσκια με τα υπέροχα σιδερένια παγκάκια, το πάρκο με τη Χαλέπιο Πεύκη (λαβύρινθος την εποχή της Αμαλίας), το ρωμαϊκό ψηφιδωτό, τη σπηλιά, το όμορφο κτίσμα στο οποίο στεγάζεται το Βοτανικό Μουσείο, με έναν τροπικό γίγαντα στην αυλή του ( Κέιβη η Κασεάρειος το όνομα), τα διάσπαρτα αρχαία σπαράγματα, το 'σπιτάκι' της Αμαλίας, τώρα Παιδική Βιβλιοθήκη, τη γιγάντια Φυτολάκα, το οκτάπλευρο μαγικό σύμβολο (το κάθισμα της Αμαλίας) πάνω σ' ένα φυσικό βράχο, όπου η Αμαλία καθόταν και αγνάντευε το Σαρωνικό και στρίβοντας λίγο το κεφάλι έβλεπε τους στύλους και την Ακρόπολη στο βάθος, τα νερά που φουρφουρίζουν στ' αυλάκια, τις τρεις ευθείες πέργκολες, η μία κοντά στην είσοδο της Λεωφόρου Αμαλίας, δίπλα στην αλέα με τις ουσιγκτώνιες, η άλλη κοντά στην είσοδο του Ζαππείου και η τρίτη στο καφενείο της Ηρώδου του Αττικού. Εξαιρετικής ομορφιάς η πέργκολα με τις γλισίνες, ιδιαίτερα - αυτό το φαντάζομαι, δεν το έχω δει - την πρώιμη άνοιξη, όταν οι γλισίνες ανθίζουν. Κι αυτή η δέσποινα, 'νύμφη' την αποκαλεί ο αρχικηπουρός Φρειδερίκος Σμιτ, κάτω από το στρογγυλό κιόσκι, τοποθετημένη στην κορφή τριών πέτρινων όγκων, που χύνει στη λιμνούλα νερό, έχει μια σχεδόν μυστικιστική χάρη.
Κύκνους, να το ξεκαθαρίσουμε αυτό, δεν θα δει ο επισκέπτης, τουλάχιστον στην παρούσα φάση του κήπου. Ούτε παπάκια στη λίμνη. Η υπόθεσή μου είναι ότι όλα τα πτηνά αποσύρθηκαν λόγω των δεκάδων μεταναστών που ρίχνουν με εγκατάλειψη τα κορμιά τους στα παγκάκια, ενώ τα άδεια στομάχια τους γουργουρίζουν. Πιθανολογώ ότι οι μετανάστες αυτοί, ή κάποιοι φίλοι τους, επιδόθηκαν κάποια στιγμή στο κυνήγι της πάπιας.
Έχει όμως αυτά τα υπέροχα κήτη, που πολύ πάλεψαν να κρατηθούν σ' αυτή τη γη και φαίνεται αυτό: οι κορμοί τους παιδεμένοι, υπάρξεις πάσχουσες, σοφά γερασμένες, που πάνω τους το μάτι μετράει αιώνες. Κι όταν το βλέμμα ανέρχεται θαυμάζει τη δόξα της ζωής στα φυλλώματα και στο γενναίο ύψος.. Ευγενή αιωνόβια όντα, μαχητές του χρόνου, όσα έχουν κατορθώσει να επιβιώσουν από ξηρασία και θεομηνίες.
Ο κήπος αυτός δεν είναι μόνον ένα φυσικό αξιοθέατο, είναι και ελληνική ιστορία, σε προκαλεί να αναρρωτηθείς, να ψάξεις. Το πιο προκλητικό είναι ότι αποτελεί ίσως το μόνο ζωντανό χώρο της ελλαδικής επικράτειας που δεν έχει αλλοιωθεί από την επέμβαση, την 'εκπολιτιστική' ή την 'αναπτυξιακή', ημών των Νεοελλήνων. Έχει γλυτώσει αρκετές φορές από τέτοιες προθέσεις. Ένα φεγγάρι λειτουργούσε μέσα στον κήπο θέατρο (!). Επίσης πρόσφατα πολύ συζήτηση έχει γίνει για να φωταγωγηθεί ο κήπος (!) κατά τη διάρκεια της νύχτας (ένας κήπος, στο μεταξύ που τα βράδια κλείνει για το κοινό και που η φύση του είναι, όπως είπαμε, εσωστρεφής, με δρομίσκους και καμπύλες). Συμφωνώ απολύτως με τον κύριο Παπαγεωργίου - Βενετά, ότι ο κήπος δεν πρέπει να 'χρησιμοποιηθεί' για τίποτα άλλο, πέρα από αυτό που είναι, ένας χώρος ευγενούς παιδιάς και ρέμβης. Κι αυτό το υπογραμμίζω, τώρα, εν όψει της ανακαίνισής του που θα γίνει μέσα στο 2011. Ελπίζω ο αρχοντοχωριατισμός της όποιας δημοτικής αρχής να μη σκαρφιστεί τρόπους 'αξιοποίησης' του κήπου αλλά να τον αφήσει στην ησυχία του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου