Στοχασμοί του σιόρ Διονυσίου Σολωμού για την ουσία και τη μορφή του Ποιήματος

Τις σκέψεις αυτές του Σολωμού, που - αυθαίρετα - σταχυολογώ εγώ εδώ,  μετέφρασε  ο Ι. Πολυλάς και τις ενέταξε σαν εισαγωγή σε αυτό το ιδιοφυές ψηφιδωτό θραυσμάτων που ονομάστηκε μετά ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ.  Άρχισα να σκύβω σε αυτές τις σκέψεις ξανά, ίσως γιατί και εγώ σαν άτομο και σαν κοινωνική μονάδα βιώνω μια μορφή πολιορκίας. Αναζητώντας απαντοχή λοιπόν στο Σολωμό ανιχνεύω και προσπαθώ να ψηλαφήσω τα πολύτιμα  της ιδιοφυίας του... Και βλέπουμε πού θα μας βγάλει το άγγιγμα...

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Ἐφάρμοσε εἰς τήν πνευματικήν  μορφήν τήν ἱστορία τοῦ φυτοῦ, τό ὁποῖον ἀρχινάει ἀπό τόν σπόρο, καί γυρίζει εἰς αὐτόν, αφοῦ περιέλθη,  εἰς βαθμούς ξετυλιγμοῦ, ὅλες τές φυτικές μορφές, δηλαδή τή ῥίζα, τόν κορμό, τά φύλλα, τ᾽ἄνθη καί τούς καρπούς. Ἐφάρμοσέ την, καί σκέψου βαθιά τήν ὑπόστασι τοῦ ὑποκειμένου καί τή μορφή τῆς τέχνης. Πρόσεξε ὅμως τοῦτο τό ἔργο νά γένεται δίχως ποσῶς να διακόπτεται.

Μία μεστή καί ὡραία δημοκρατία ἰδεῶν, οἱ ὁποῖες νά παρασταίνουν οὐσιαστικά τόν εἰς τές αἴσθησες ἀόρατο Μονάρχη. Τότε εἶναι ἀληθινό ποίημα. Ὁ Μονάρχης, ὁπού μένει κρυμμένος γιά τίς αἴσθησες, καί γνωρίζεται μόνον ἀπό τό πνεῦμα, μέσα εἰς τό ὁποῖον γεννήθηκε, εἶναι ἔξω ἀπό τήν περιφέρεια τοῦ Καιροῦ· ἀλλά μία δημοκρατία ἰδεῶν ἐνεργεῖ αἰσθητά μέσα εἰς τά ὅρια τοῦ Καιροῦ.Σκέψου βαθιά καί σταθερά, (μία φορά γιά πάντα) τή φύσι τῆς Ἰδέας, πρίν πραγματοποιήσης τό ποίημα. Εἰς αὐτό θά ἐνσαρκωθῆ τό οὐσιαστικότερο καί υψηλότερο περιεχόμενο τῆς ἀληθινῆς ἀνθρώπινης φύσης, ἡ Πατρίδα καί ἡ Πίστις.

Ὁ θεμελιώδης ῥυθμός τοῦ ποιήματος ἄς εἶναι, ἀπό τήν ἀρχή ὠς τό τέλος, τό Κοινό  καί τό Κύριο (Proprio), συρριζωμένα καί ταυτισμένα μέ τή γλώσσα· ἄς ἐργἀζεται (τό ποίημα) ἀδιάκοπα γιά τήν ἀληθινή οὐσία, ἀλλά εἰς τρόπον ὥστε νά μήν τό καταλάβουν εἰμή οἱ νόες οἱ γυμνασμένοι καί βαθεῖς. Εἰς τοῦτο θά φθάση τινάς μέ τρόπον ἁπλό, πλούσιον ὅμως ἀπό δεσίματα, θρέφοντας τή Μορφή μέ τύπους δημοτικούς· λ.χ. ἑτοιμοθάνατος, - χρυσοπηγή, - χρυσοπράσινα, κ.ἄ.

Ὁ θεμελιώδης ῥυθμός ἄς στυλωθῆ εἰς τό κέντρο τῆς Εθνικότητος, καί ἄς ὑψώνεται κάθετα, ἐνῶ τό νόημα, ἀπό τό ὁποῖο πηγάζει ἡ Ποίησι καί τό ὁποῖο αὐτή ὑπηρετεῖ. ἁπλώνει βαθμηδόν τούς κύκλους του.

(...)

Εἰς τό ποίημα τοῦ Χ ρ έ ο υ ς μακρινή πρέπει νά εἶναι ἡ φριχτή ἀγωνία μέσα εἰς τή δυστυχία καί εἰς τούς πόνους, ὅπως ἐκεῖθε φσνερωθῆ ἀπείραχτη καί ἅγια ἡ διανοητική καί ἠθική Παράδεισος.

Πραγματοποίησε τούτη τήν ἰδέα: ὅλοι οἱ ἀνθρώπινοι δεσμοί, - πατρός, - ἀδελφοῦ, - γυναικός, - ριζωμένοι εἰς τήν γῆ, καί μέ αὐτούς ὁ ἐνθουσιασμός τῆς δόξας· - τούς ἁρπάζεται ἡ γῆ, καί ἀναγκάζονται νά ξεσκεπάσουν εἰς τά βάθη της τήν ἁγιοσύνη τῆς ψυχῆς τους. Εἰς τόν πάτο τῆς εἰκόνας πάντα ἡ Ἑλλάδα μέ τό μέλλον της. Ἀπό τήν ἀρχή ὡς τό τέλος περνᾶνε ἀπό πόνον εἰς πόνον ἕως τόν ἄκρον πόνο· τότε ἔτρεξε ἡ θάλασσα, καί ἡ ψυχή τους ἔπλεε εἰς τήν πίκρα, καί ἐτρέκλιζαν ὡσάν μεθυσμένοι. Τότε ὁ ἐχθρός τούς ζητεῖ  ν᾽ αλλαξοπιστήσουν.

(...)

Τό ποίημα ἄς ἔχη ἀσώματη ψυχή, ἡ ὁποία  ἀπορρέει ἀπό τόν Θεό, καί ἀφοῦ σωματοποιηθῆ εἰς τά ὄργανα καιροῦ, τόπου, ἐθνικότητος, γλώσσας, μέ τούς διαφορετικούς στοχασμούς, αἰσθήματα, κλίσεις κ. ἄ. (ἄς γένη ἕνας μικρός σωματικός κόσμος ἱκανός νά τή φανερώση), τέλος ἐπιστρέφει εἰς τό Θεό·

Σέ βυθό πέφτει ἀπό βυθό ὡς πού δέν ἦταν ἄλλος, 

ἐκεῖθ᾽ ἐβγῆκε ἀνίκητος.

(...)

Κάμε ὥστε ὁ μικρός Κύκλος μέσα εἰς τόν ὁποῖο κινιέται ἡ πολιορκημένη πόλι, νά ξεσκεπάζη εἰς τήν ἀτμόσφαιρά του τά μεγαλύτερα συμφέροντα τῆς Ἑλλάδας, γιά τήν ὑλική θέσι ὁπού ἀξίζει τόσο γιά ἐκείνους ὁπού θέλουν νά τή βαστάξουν, ὅσο καί γιά ἐκείνους, ὁπού θέλουν νά τήν ἁρπάξουν, - καί, γιά τήν ἠθική θέσι, τά μεγαλύτερα συμφέροντα τῆς ἀνθρωπότητος. Τοιουτοτρόπως ἡ ὑπόθεση δένεται μέ τό παγκόσμιο σύστημα.  - Ἰδές τόν Προμηθέα καί ἐν γένει τά συγγράμματα τοῦ Αἰσχύλου.  - Ἄς φανῆ καθαρά ἡ μικρότης τοῦ τόπου, καί ὁ σιδερένιος καί ἀσύντριφτος κύκλος ὁπού τήν ἔχει κλεισμένη. Τοιουτοτρόπως ἀπο τή μικρότητα τοῦ τόπου, ὁ ὁποῖος παλεύει μέ μεγάλες καί ἐνάντιες δύναμες, θέλει ἔβγουν οἱ Μεγάλες Οὐσίες.

(...)

Ἀκολούθησε σταθερά τοῦτο. Ἀνάμεσα εἰς τά τρομερά ἤ λυπηρά πράγματα, σφιχτά δεμένα, μία ἁπλούστατη μικρή κοντυλιά τερπνή (ἤ ἀντίστροφα), καθώς ἡ εἰκόνα τοῦ μικροῦ χλωροῦ βάτου εἰς τούς ἄπειρους ἅμμους τῆς Ἀφρικῆς.